Πούσκιν, Αλεξάντρ Σεργκέεβιτς

(Μόσχα 1799 – Πετρούπολη 1837). Pώσος συγγραφέας. Απόγονος, από την πλευρά του πατέρα του, παλαιάς αριστοκρατικής οικογένειας και, από την πλευρά της μητέρας του, του περίφημου αράπη του Μεγάλου Πέτρου (του Αβησσυνού Αννίβα, τον οποίο προστάτευσε και ευεργέτησε ο τσάρος και στον οποίο ο ίδιος ο Π. αφιέρωσε ένα διήγημά του), δημοσίευσε, ενώ ήταν ακόμα μαθητής στο λύκειο του Τσάρσκογε Σέλο, μερικά ποιήματά του, για τα οποία θεωρήθηκε εφάμιλλος του Ζουκόφσκι και του Μπατιούσκοφ, των δύο μεγαλύτερων ποιητών της εποχής. Αποφοίτησε από το λύκειο το 1817 εξοπλισμένος με ευρωπαϊκή (κυρίως γαλλική) παιδεία, την οποία άντλησε κυρίως από την πλούσια πατρική βιβλιοθήκη, εφοδιασμένος με τις λογοτεχνικές εμπειρίες και την ενθάρρυνση των καλύτερων Ρώσων συγγραφέων της εποχής και ήδη συγγραφέας ο ίδιος αρκετών λυρικών και δύο χαρακτηριστικών του ταλέντου του, μικρών επικών ποιημάτων: Μπόβα, βολτερικού ύφους, και Η σκιά του Φουτζίβιν, που ήταν ήδη πολύ κοντά στα ιδεώδη των Δεκεμβριστών. Διορίστηκε κατόπιν στο υπουργείο Εξωτερικών, και, στην περίοδο αυτή, παρά την κοσμική και άτακτη ζωή που έκανε, πλησίασε τους Δεκεμβριστές με τους οποίους συνδέθηκε συνάπτοντας ιδιαίτερες σχέσεις με τον Λούνιν, τον Ριλέγεφ και τον Κιχελμπέκερ, με την παρότρυνση των οποίων τάχθηκε στο πλευρό της οργάνωσης. Ύστερα από μερικά ποιήματα, μεταξύ των οποίων τα: Στον Τσαντάγεφ και Η εξοχή (που θεωρήθηκαν επαναστατικά λόγω των αιχμών που περιείχαν εναντίον σπουδαίων προσωπικοτήτων της εποχής και των ενθουσιωδών τόνων τους υπέρ της ελευθερίας), δημοσίευσε το 1822 το ποίημα Ρουσλάν και Λιουντμίλα, έργο διαμετρικά αντίθετο, τόσο ως προς το θέμα (που συνδέεται με το ρωσικό φολκλόρ) όσο και ως προς τα ρεαλιστικά στοιχεία του, προς τον σκοτεινό μυστικιστικό ρομαντισμό του Ζουκόφσκι. Ήδη στα χρόνια αυτά ο Π. θεωρήθηκε ως ο ποιητής της ελευθερίας εκείνης, που πολλοί περίμεναν μετά τη νικηφόρα έκβαση των ναπολεόντειων πολέμων· το τίμημα για τα ποιήματα που αναφέρθηκαν πριν και για μερικά πολιτικά επιγράμματά του ήταν η εξορία σε ένα κυβερνητικό γραφείο του Αικατερίνοσλαβ και ακολούθησαν η Βεσαραβία, ο Καύκασος, η Κριμαία, το Κισινιόφ. Αυτής της εποχής είναι το βλάσφημο ποίημα Γαβριηλίδα, που θυμίζει 18o αι., μερικά από τα ωραιότερα ποιήματά του (για παράδειγμα, Αν έσβησε το άστρο της ημέρας) και τα λεγόμενα μεσογειακά ή βυρωνικά: Ο δεσμώτης του Καυκάσου, Οι αδελφοί ληστές, Η βρύση του Μπαχτσέσαραϊ και Οι τσιγγάνοι, γραμμένα μεταξύ 1820 και 1824 σε ρομαντικούς τόνους, αλλά ήδη πλούσια σε πρωτότυπα μοτίβα. Απολυμένος από την υπηρεσία το 1824, ενώ βρισκόταν στην Οδησσό, αναγκάστηκε να αποτραβηχτεί στο οικογενειακό του κτήμα, του Μιχαηλόφσκογε, έπειτα από υποψίες που προκάλεσε με κάποιες δηλώσεις του περί αθεΐας, με τα αναρχικά ποιήματά του (όπως το Μαχαίρι) και με τις επαφές του με τους Δεκεμβριστές του Νότου. Η εξορία του στην ύπαιθρο του Πσκοφ, όπου βρισκόταν το κτήμα του, σημειώνει μία περίοδο εντατικής μελέτης και ωριμότητας και μια γόνιμη δημιουργική εποχή. Ήδη ο Π. άρχισε ένα από τα αριστουργήματά του, το μυθιστόρημα σε στίχους Ευγένιος Ονέγκιν, αλλά η ολοκληρωμένη προσωπικότητα που έδωσε τον πρώτο ώριμο καρπό της στα τέλη του 1825 με την τραγωδία Μπόρις Γκουντουνόφ (απόσπασμά του δημοσιεύτηκε το 1827· πρώτη έκδοση το 1830, πρώτη παράσταση το 1870), έργο που σημειώνει το ξεπέρασμα του ρομαντισμού και που, με την πολύ ζωντανή περιγραφή μιας κρίσιμης στιγμής της ιστορίας της χώρας και τη σαφή αναφορά στο Σαίξπηρ, εγκαινιάζει τον ρεαλισμό στη ρωσική ποίηση. Αν και βρισκόταν υπό την προσωπική λογοκρισία του τσάρου, ο Π. κατά την παραμονή του στο Μιχαηλόφσκογε έγραψε πολλά ποιήματα (Ο προφήτης, Ο ποιητής, Ο όχλος κ.ά.), στα οποία η φωτισμένη ρωσική κοινωνία έβλεπε να καθρεφτίζονται οι δικές της επιδιώξεις για ανανέωση. Αφού δημοσίευσε (1828) το ποίημα Πολτάβα, τελείωσε (1831) τον Ονέγκιν (δημοσιεύτηκε αποσπασματικά, κατά κεφάλαια· πρώτη πλήρης έκδοση 1833), έργο που ο κριτικός Μπιελίνσκι το χαρακτήρισε εγκυκλοπαίδεια της ρωσικής ζωής, καθρέφτη της εθνικής συνείδησης στο πρώτο ξύπνημα, και το οποίο αντανακλά περισσότερο από όλα τα άλλα στην προσωπικότητα του Π. σε όλη της την ωριμότητα. Στην ίδια περίοδο (1825-30) έγραψε ακόμα τις μικρές τραγωδίες ή θεατρικά ποιήματα: Μότσαρτ και Σαλιέρι, Ο φιλάργυρος ιππότης, Ο λίθινος συνδαιτυμόνας, Το συμπόσιο κατά τη διάρκεια της πανούκλας, που παρουσιάστηκε στη σκηνή μετά τον θάνατό του (εκτός από το πρώτο: το 1832), το διήγημα Ντουμπρόβσκι και τις Αφηγήσεις του Μπέλκιν, απαράμιλλα δείγματα αφηγηματικής τέχνης. Η επικριτική του στάση απέναντι στην κοινωνία που τον περιστοίχιζε, η οποία δεν μετριάστηκε ούτε και με τον γάμο του με τη Ναταλία Γκοντσάροβα (1831) και την είσοδό του στην τσαρική αυλή, τον έκανε να ενδιαφερθεί για την επανάσταση του Πουγκατσόφ, στην οποία αφιέρωσε μια διαυγέστατη ιστορική περιγραφή, όπως επίσης και το μικρό μυθιστόρημα Η κόρη του λοχαγού, έργο που είδε το φως 3 χρόνια αργότερα τη δημοσίευση του διηγήματος Η ντάμα Πίκα (1833). Το 1836 ο Π. πήρε την άδεια να εκδώσει το περιοδικό Ο Σύγχρονος, μέσα από τις σελίδες του οποίου έδωσε το μέτρο της κριτικής ιδιοφυΐας του και της βαθιάς κατανόησης του συνόλου των προβλημάτων του πνευματικού πολιτισμού όχι μόνο της Ρωσίας αλλά και της Ευρώπης. Με την οξύτητα και την ελευθερία των αντιλήψεών του, καθώς επίσης και την απήχηση του ποιητικού και αφηγηματικού του έργου, ο Π. προκάλεσε την επιδοκιμασία του ζωντανότερου πνευματικά στοιχείου της χώρας του, αλλά και την εχθρότητα ορισμένων επίσημων κύκλων, ο οποίοι επωφελήθηκαν από κάθε ευκαιρία για να τον καταστρέψουν· έτσι έφτασαν στο σημείο να ενθαρρύνουν, αν όχι να προκαλέσουν, μία μονομαχία, κατά την οποία ο ποιητής σκοτώθηκε από τον Γάλλο αντίπαλό του ντ’ Αντές. Ο θάνατός του προκάλεσε γενική θλίψη και συγκίνηση, γεγονός που δείχνει πόσο βαθιά το έργο του (που στην υπόλοιπη Ευρώπη θα εκτιμηθεί πολύ αργότερα) εισχώρησε στη λαϊκή συνείδηση, θέτοντας συγχρόνως τις βάσεις της νεότερης ρωσικής λογοτεχνίας. Αλεξάντρ Σεργκέεβιτς Πούσκιν, μια αυτόγραφη σελίδα του έργου του «Δεσμώτης του Καυκάσου». Ο Ρώσος συγγραφέας Αλεξάντερ Σεργκέεβιτς Πούσκιν (1799 – 1837).